NĂNG LỰC LÀ GÌ? YẾU TỐ CẤU THÀNH VÀ CÁCH ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC

Năng lực là gì?

NĂNG LỰC LÀ GÌ?

Theo từ điển tâm lý học, năng lực được định nghĩa là “tập hợp những tố chất, phẩm chất của tâm lý cá nhân, đóng vai trò là nền tảng tạo điều kiện thuận lợi cho việc thực hiện bất kỳ một hoạt động nào đó”. Như vậy, có thể hiểu năng lực không đơn thuần chỉ là một thuộc tính tâm lý riêng lẻ như trí nhớ, tri giác…, mà là sự kết hợp, tổng hòa của nhiều yếu tố tâm lý khác nhau.

Năng lực mang những đặc điểm cơ bản sau:

• Được hình thành từ sự tích hợp giữa kiến thức, kỹ năng và thái độ. Trong đó, kiến thức đóng vai trò nền tảng, kỹ năng giúp vận dụng kiến thức một cách hiệu quả vào thực tế, còn thái độ sẽ định hướng và chi phối hành vi ứng xử của cá nhân.
• Gắn liền với định hướng chung của nhân cách, được hình thành và phát triển trong quá trình hoạt động thực tiễn, khi con người tương tác với môi trường xung quanh.
•  Không phải là một khả năng bẩm sinh, mà cần được rèn luyện, trau dồi một cách kiên trì, bền bỉ thông qua quá trình học tập, trải nghiệm và thực hành trong cuộc sống cũng như công việc.

Các yếu tố cấu thành năng lực

Năng lực được cấu thành từ 4 yếu tố chính: kiến thức, kỹ năng, thái độ và khả năng. Hãy cùng tìm hiểu sâu hơn về từng yếu tố:

Kiến thức

Kiến thức chính là cơ sở, nền móng vững chắc để hình thành và phát triển năng lực. Có kiến thức, chúng ta mới có thể hiểu rõ bản chất vấn đề, từ đó đưa ra những phương án giải quyết hiệu quả, phù hợp. Kiến thức có thể đến từ nhiều con đường khác nhau như học trên ghế nhà trường, tự tìm hiểu, nghiên cứu hay tiếp thu, học hỏi từ kinh nghiệm của những người đi trước.

Kỹ năng

Kỹ năng được định nghĩa là khả năng thực hiện thành thạo một thao tác hay một hành động nào đó. Kỹ năng có thể chia thành 2 nhóm chính: kỹ năng cứng (hard skills) và kỹ năng mềm (soft skills).

• Kỹ năng cứng là những kỹ năng có thể đo lường, đánh giá một cách rõ ràng, cụ thể như kỹ năng tin học, kỹ năng lái xe, kỹ năng vẽ kỹ thuật…
• Kỹ năng mềm liên quan đến cách thức con người ứng xử, tương tác với những người xung quanh như kỹ năng giao tiếp, kỹ năng làm việc nhóm, kỹ năng lãnh đạo…

Thái độ

Thái độ thể hiện cách nhìn nhận, đánh giá và phản ứng của con người trước một vấn đề hay tình huống cụ thể. Thái độ tích cực, lạc quan sẽ tạo động lực và quyết tâm giúp con người dễ dàng vượt qua khó khăn, thử thách để hoàn thành tốt mục tiêu. Thái độ có thể được hình thành và rèn luyện thông qua giáo dục từ gia đình, nhà trường và xã hội, đồng thời chịu sự tác động của những trải nghiệm thực tế trong cuộc sống.

Khả năng

Khả năng thể hiện tiềm năng hoặc năng lực để thực hiện một hành động hay hoàn thành một nhiệm vụ nào đó. Khả năng vừa mang tính bẩm sinh (do gen di truyền quy định), vừa có thể được phát triển thông qua quá trình rèn luyện, tích lũy kinh nghiệm sống.

Kiến thức, kỹ năng, thái độ và khả năng có mối liên hệ chặt chẽ, tương hỗ lẫn nhau. Kiến thức và kỹ năng tạo nền tảng vững chắc, thái độ đóng vai trò như chất xúc tác giúp phát huy tối đa năng lực, còn khả năng tiềm ẩn sẽ được khai phá và phát triển mạnh mẽ hơn nhờ sự kết hợp hài hòa của các yếu tố trên.

Các dạng năng lực phổ biến

Một cách tổng quát, chúng ta có thể chia năng lực thành 2 nhóm chính: năng lực chung và năng lực chuyên biệt.

Năng lực chung

Năng lực chung (hay năng lực cốt lõi) là những năng lực thiết yếu, cần có ở mọi người để có thể sống và làm việc hiệu quả trong xã hội. Một số năng lực chung quan trọng có thể kể đến như:

• Tư duy logic, phản biện
• Kỹ năng giải quyết vấn đề
• Kỹ năng giao tiếp hiệu quả
• Khả năng hợp tác, làm việc nhóm
• Sự sáng tạo, óc đổi mới
• Khả năng học hỏi và thích nghi nhanh

Năng lực chuyên biệt

Năng lực chuyên biệt là năng lực cần có để thực hiện hiệu quả một công việc cụ thể trong một lĩnh vực chuyên môn nhất định. Ví dụ:

• Với nhân viên kế toán: năng lực lập báo cáo tài chính, năng lực phân tích dữ liệu, năng lực sử dụng phần mềm kế toán…
• Với lập trình viên: năng lực lập trình các ngôn ngữ (Java, Python, C++…), năng lực thiết kế cơ sở dữ liệu, năng lực xây dựng website/ứng dụng mobile…
• Với bác sĩ: năng lực chẩn đoán bệnh, năng lực phẫu thuật, năng lực tư vấn và chăm sóc bệnh nhân…

Ngoài ra, tùy theo đặc thù của từng vị trí, ngành nghề mà những năng lực chuyên biệt sẽ có những yêu cầu khác nhau. Tuy nhiên, nhìn chung, năng lực chuyên biệt luôn gắn liền với tri thức chuyên sâu và kỹ năng thành thạo trong một lĩnh vực hẹp.

Tầm quan trọng của việc phát triển năng lực

Phát triển năng lực có vai trò quan trọng đối với sự thành công và phát triển của mỗi cá nhân cũng như tổ chức:

Đối với cá nhân

• Nâng cao hiệu suất và chất lượng công việc.
• Tăng khả năng thích ứng với những thay đổi của môi trường làm việc.
• Mở ra cơ hội thăng tiến và phát triển nghề nghiệp.
• Tăng sức cạnh tranh trên thị trường lao động.
• Xây dựng hình ảnh chuyên nghiệp, tạo dựng uy tín với đồng nghiệp, đối tác.
• Tạo động lực để không ngừng học hỏi, hoàn thiện bản thân.

Đối với tổ chức

• Nâng cao năng suất, hiệu quả làm việc của nhân viên.
• Tạo lợi thế cạnh tranh bền vững trên thị trường.
• Thu hút và giữ chân nhân tài.
• Xây dựng đội ngũ nhân sự chất lượng, đáp ứng nhu cầu phát triển lâu dài.
• Thúc đẩy sự sáng tạo, đổi mới trong công việc.
• Hình thành văn hóa học tập, phát triển không ngừng trong tổ chức.

Làm thế nào để phát triển năng lực hiệu quả?

Xác định rõ mục tiêu

Trước hết, bạn cần xác định rõ bạn muốn phát triển năng lực gì, với mục đích ra sao. Từ đó, bạn có thể thiết lập kế hoạch phát triển phù hợp, bao gồm thời gian, nguồn lực cần thiết cũng như cách thức rèn luyện cụ thể.

Học tập kiến thức nền tảng

Hãy trang bị cho mình hành trang kiến thức vững chắc. Bạn có thể tham gia các khóa đào tạo, hội thảo, tìm đọc sách báo, tài liệu chuyên ngành hoặc học hỏi từ chuyên gia, đồng nghiệp giàu kinh nghiệm.

Thực hành, trải nghiệm thực tế

“Học đi đôi với hành”, kiến thức lý thuyết sẽ trở nên sống động và phát huy hiệu quả tối đa khi được áp dụng vào thực tiễn. Hãy tận dụng cơ hội để thử thách bản thân qua những dự án thực tế, trải nghiệm công việc đa dạng để tích lũy kinh nghiệm.

Tìm mentor dẫn dắt

Việc tìm kiếm một người thầy, người hướng dẫn, hỗ trợ bạn trong quá trình phát triển năng lực rất quan trọng. Họ sẽ chỉ ra những điểm mạnh, điểm yếu của bạn, đưa ra những lời khuyên hữu ích cũng như định hướng con đường phát triển phù hợp.

Suy ngẫm, đúc rút kinh nghiệm

Dù là thành công hay thất bại, hãy luôn nhìn lại, suy ngẫm và đúc rút ra bài học kinh nghiệm cho riêng mình. Điều này giúp bạn nhận ra những khiếm khuyết, sai lầm để có thể khắc phục, cải thiện cũng như phát huy điểm mạnh, tiềm năng của bản thân.

Mở rộng tư duy, không ngừng đổi mới

Thế giới luôn vận động và thay đổi từng ngày. Để phát triển năng lực, bạn cần một tư duy cởi mở, sẵn sàng đón nhận cái mới và thách thức bản thân vượt ra khỏi vùng an toàn. Đừng tự hài lòng, tự mãn với bản thân, mà hãy thôi thúc bản thân bước ra khỏi giới hạn, học hỏi và khám phá điều mới mẻ.

Cách đo lường, đánh giá năng lực trong doanh nghiệp

Để đánh giá năng lực của nhân viên hay ứng viên, các doanh nghiệp thường sử dụng những công cụ, phương pháp như:

Bài kiểm tra năng lực

Thiết kế các bài test kiến thức, kỹ năng phù hợp với từng vị trí để đo lường mức độ am hiểu cũng như khả năng ứng dụng vào thực tế công việc của ứng viên/nhân viên.

Đánh giá thực tế công việc

Dựa trên các tiêu chí đánh giá như tính kịp thời, chất lượng sản phẩm/dịch vụ, khả năng chủ động xử lý công việc… để theo dõi, đánh giá hiệu suất làm việc thực tế của nhân viên.

Phản hồi 360 độ

Lấy ý kiến đánh giá từ nhiều phía liên quan như cấp trên, đồng nghiệp, cấp dưới, khách hàng… để có cái nhìn toàn diện, khách quan về năng lực cũng như thái độ làm việc của nhân viên.

Phỏng vấn năng lực

Thông qua các câu hỏi phỏng vấn mở, người đánh giá có thể đào sâu, tìm hiểu về kinh nghiệm, kỹ năng xử lý tình huống, tư duy giải quyết vấn đề của ứng viên/nhân viên.

Assessment Center

Sử dụng các bài tập tình huống, bài tập nhóm, đóng vai… để quan sát cách ứng xử, phản ứng của ứng viên trước những thử thách, áp lực công việc cụ thể, từ đó đưa ra nhận định về năng lực của họ.

Xu hướng và kỹ năng thiết yếu trong tương lai

Trong bối cảnh cách mạng công nghệ 4.0 đang diễn ra mạnh mẽ, những năng lực sau được dự báo sẽ đóng vai trò then chốt, mang tính quyết định đến sự thành công của cá nhân và tổ chức:

Tư duy số và kỹ năng công nghệ

Am hiểu và vận dụng thành thạo công nghệ, nắm bắt xu hướng số hóa để nâng cao hiệu suất công việc cũng như tạo ra những sản phẩm, dịch vụ đột phá.

Tư duy phản biện, tư duy sáng tạo

Khả năng nhìn nhận vấn đề đa chiều, đặt câu hỏi mang tính phản biện, đồng thời đưa ra các ý tưởng sáng tạo, độc đáo để giải quyết vấn đề hiệu quả trong bối cảnh luôn thay đổi.

Khả năng học tập và thích ứng nhanh

Sẵn sàng học hỏi những điều mới mẻ, đón nhận sự thay đổi và thích ứng linh hoạt trước những biến động khó lường của thời cuộc.

Trí tuệ cảm xúc

Khả năng nhận diện, kiểm soát cảm xúc bản thân, thấu hiểu và chia sẻ với cảm xúc người khác để xây dựng các mối quan hệ tích cực, hài hòa.

Kỹ năng hợp tác xuyên biên giới

Làm việc hiệu quả cùng các nhóm đa dạng về văn hóa, ngôn ngữ, vượt qua rào cản về không gian, thời gian nhờ sự hỗ trợ của công nghệ.

Kết luận:

Năng lực đóng vai trò nền tảng, định hướng sự phát triển của mỗi cá nhân cũng như sự thành bại của cả tổ chức, doanh nghiệp trong thời đại mới. Để không bị tụt hậu, đòi hỏi mỗi chúng ta phải liên tục trau dồi, nâng cao năng lực thông qua việc học tập, trải nghiệm, đúc rút kinh nghiệm thực tiễn.

Bên cạnh việc trang bị những năng lực nền tảng, cần mở rộng tư duy, dự báo xu hướng để trang bị những kỹ năng thiết yếu, mang tính tương lai. Đồng thời, các doanh nghiệp cũng cần thiết lập cơ chế đo lường, đánh giá năng lực khoa học, hiệu quả để phát hiện, bồi dưỡng và phát huy tối đa năng lực của từng cá nhân, đưa tổ chức phát triển bền vững trong dài hạn.

Cuối cùng, điều quan trọng là mỗi chúng ta cần xác định rõ mục tiêu và lộ trình phát triển năng lực phù hợp, kiên trì bền bỉ theo đuổi để không ngừng hoàn thiện bản thân, sẵn sàng cho một tương lai đầy biến động nhưng cũng mở ra nhiều cơ hội để bứt phá và tỏa sáng.